३० वर्षपछि बुद्ध जन्मभूमि पुग्दा

राज्यलक्ष्मी शाक्य

 
गत शनिबार वैशाख शुक्ल पूर्णिमाका दिन विश्वभर २५६०औा बुद्ध जयन्ती मनाइयो । नेपाल त झन् बुद्धको जम्मभूमि भएकाले यसको महत्व अझ बढी हुने नै भयो । त्यसैले बुद्धको जन्मभूमि लुम्बिनीमा विशेष समारोहको आयोजना गरी मनाइादै थियो । उक्त समारोहमा पंक्तिकारलाई पनि सहभागी हुने सुअवसर मिलेको थियो । यद्यपि पंक्तिकारलाई ६ वर्षको हुादाप हिलोपटक लुम्बिनी भ्रमण गर्ने मौका मिलेको थियो । बुबासागको त्यो यात्रामा पंक्तिकारलाई लुम्बिनीको शान्त र पवित्र वातावरणले निकै आकर्षित गरेको थियो ।
२५६०औं अन्तर्राष्ट्रिय बुद्ध जयन्ती समारोहका अवसरमा लुम्बिनी पुग्दा म निकै भावुक भएा । तीन वर्षअघि पिताजीको निधन भएपछि मलाई लुम्बिनी घुम्ने इच्छा हुादाहुादै पनि अवसर जुरेको थिएन । त्यसकारण यो भ्रमण मेरा लागि आफ्नो आदरणीय पिताको स्मरण र बुद्धका उपदेशहरू मनन गर्ने अवसरको रूपमा प्राप्त भयो ।
राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीको प्रमुख आतिथ्य रहेको कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली तथा नेपालका मुख्य दलका प्रमुख नेताहरूको उपस्थिति रहेको थियो । विश्वका २८ मुलुकका ३८५ जना बुद्धिजीवी र भिक्षुहरू सहभागी भएको समारोहमा झण्डै ५० हजार स्वदेशी तथा विदेशी पाहुनाहरूको आगमन भएको थियो । सम्मेलनमा नेपालसहित अष्ट्रेलिया, बंगलादेश, भुटान, कम्बोडिया, चीन, जर्मनी, भारत, जापान, लुथानिया, मलेसिया, मंगोलिया, कतार, रोमानिया, साउथ कोरिया, श्रीलंका, स्वीट्जरल्यान्ड, थाइल्याण्ड, टर्की, युके, अमेरिका, भियतनामका विद्वान् र भिक्षुहरू सहभागी भए । नेपालले पहिलो पटक आयोजना गरेको दुई दिने अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलनको अन्तिम दिनमा लुम्बिनीबाट १० बुादे घोषणापत्र जारी गर्दै सम्पन्न भएको छ । सम्मेलनमा सहभागीहरूले नेपाल बुद्ध जन्मेको देशमात्र नभई बुद्ध धर्मको उद्गमस्थल र बुद्धको कर्मथलो भएको स्वीकार गरेका छन् । त्यस्तै बुद्ध धर्म एसियाको मात्र ज्योति होइन, समग्र विश्वकै ज्योति हो, विश्वशान्तिको प्रस्थान बिन्दु नेपाल हो भन्ने कुरा पनि पारित भएको छ । लुम्बिनी विकासको मास्टर प्लान बनाउने र लुम्बिनी, तिलौराकोट, देवदह तथा रामग्रामलाई बराबरी विकास गर्ने पनि सहमति भएको छ । लुम्बिनी विश्वविद्यालयलाई सेन्टर फर एक्सिलेन्ट बनाउने १० बुदेमा घोषणा भएको छ । बुद्धले बुद्धत्व प्राप्त गरेको भारतको बोधगया, ज्ञान बााडेको भारतकै सारनाथ र बुद्धले मृत्युवरण गरेको भारतकै कुशीनगरको पनि बराबरी विकास गर्ने घोषणापत्रमा उल्लेख छ । त्यसैगरी ग्लोबल बुद्धिष्ट फोरम बनाउने घोषणा पनि गरिएको छ । यसको उद्देश्य विश्वभर शान्ति र भाइचाराको विकास गर्ने, मानवीय शान्ति, जनावरको अधिकारलगायतका कामहरू गर्ने उल्लेख गरिएको छ ।
आजभन्दा २५६० वर्ष अगाडि जन्मिएका गौतम बुद्धलाई अहिले पनि सारा विश्वले सम्झिरहेको छ । बुद्धले मानव समुदायको कल्याणको लागि प्रदान गरेका अमूल्य उपदेशहरू आज पनि अवलम्बन गर्नु उत्तिकै समयसान्दर्भिक र अझ आवश्यक देखिएको छ । विश्वमा मानव समुदायबीच नै आपसी शत्रुता, आणविक शत्रास्त्रको होडबाजी, अशान्ति, कलह र हिंसा मच्चिएको अवस्थामा यो समस्याबाट मुक्तिको एकमात्र विकल्प भनेको बुद्धले छाडेका पदचापलाई पछ्याउनु नै हो । यसले समग्र विश्वको कल्याण गर्छ भन्नेमा कसैको दुईमत छैन । बुद्धका चार आर्य सत्य उपदेशहरू जसमा संसार दुखैदु:खले व्याप्त छ, दु:खको कारण छ, दु:खको अन्त्य हुन सक्छ र दु:खको अन्त्यको उपाय वा मार्ग पनि छन् भन्ने कुरालाई आज मानव समुदायले चिन्तन–मनन नगर्दा नै दु:खमय जीवन बिताउन बाध्य भएको ठहर गर्न सकिन्छ । यसका साथै बुद्धले आर्य अष्टाङ्गिक मार्ग र पञ्चशीलको उपदेश पनि दिएका छन् । आर्य अष्टाङ्गिक मार्गमा सम्यक दृष्टि, सम्यक सङ्कल्प, सम्यक वचन, सम्यक कर्म, सम्यक जीविका, सम्यक व्यायाम, सम्यक स्मृति र सम्यक समाधि पर्दछन् । यसैगरी, पञ्चशीलमा चोरी नगर्नु, झुठो नबोल्नु, यौन व्यभिचार नगर्नु, मद्यपान नगर्नु र हिंसा नगर्नु रहेका छन् । मानव समुदायका लागि आवश्यक यी उपदेश दिएकैले बुद्धलाई एसियाका तारा उपाधिले पनि सम्मान प्रकट गरिन्छ । तर विडम्बना समग्र विश्व नै अहिले बुद्धका यी उपदेशहरू विमुख बन्दै गएको छ । अहिले नेपाल आफौ बुद्धको मार्गमा हिाड्न सकेको छैन । राजनीतिक दलहरूको खिचातानी र स्वार्थी प्रवृत्तिका कारणले जनताले सुखको महसुस गर्न सकेका छ्रैनन्, शान्तिको अनुभव गर्न सकेका छैनन् । बुद्धको जयन्ती मनाइरहादा यो कार्यक्रममा सहभागी भएका नेताहरूले बुद्धको पदचाप पछ्याउने कोसिस गरे अवश्य पनि नेपाल शान्तिभूमिको रूपमा विश्वमै परिचित हुन थप बल पुग्ने थियो ।

 
बुद्ध नेपालमा नै जन्मिएका हुन् भन्ने कुरामा अब विश्वको बौद्धिक वर्गमा कुनै भ्रम छैन । भएका भ्रमहरूलाई चिर्न पनि यो सम्मेलन सफल भएको छ । अब आवश्यक छ त केवल बुद्धभूमि लुम्बिनीको व्यापक प्रचारप्रसारको मात्र । प्रचारको त्यो पाटोमा यस सम्मेलनले केही इाटा थप्ने मजबुत प्रयास गरेको छ । यस सम्मेलनले बुद्ध धर्मावलम्बीहरूलाई नेपाल भ्रमणको लागि अझ प्रेरित गरेको छ । यसले नेपालको पर्यटनमा टेवा पुर्‍याउने निश्चित छ । यस्तो सम्मेलन आगामी वर्षहरूमा पनि आयोजना हुनसके लुम्बिनीको थप प्रचारप्रसार र नेपालको पर्यटनलाई अघि बढ्न मद्दत मिल्नेछ । तर कार्यक्रमको आयोजनाको दौरान देखिएको कमजोर व्यवस्थापनलाई भने आगामी दिनहरूमा सच्याउन जरुरी छ ।