मोहन सुनार अध्यक्ष, नेपाल सुनचाँदी व्यवसायी महासंघ
हालै सम्पन्न नेपाल सुनचाँदी व्यवसायी महासंघको चाँैथो वार्षिक साधारणसभाले मोहन सुनारलाई सर्वसम्मत अध्यक्षमा चयन गरेको छ । नवनिर्वाचित अध्यक्ष सुनार महासंघको २०७० भएको पहिलो महाधिवेशनमा वरिष्ठ उपाध्यक्षका रुपमा निर्वाचित भएका थिए । तनहुँमा सञ्चालनमा रहेको पशुपति सुनचाँदी उद्योगका सञ्चालकसमेत रहेका सुनार विगत लामो समयदेखि सुनचाँदी व्यवसायमा संलग्न रहेका छन् भने सुनचाँदी व्यवसायसम्बन्धी विभिन्न संघसंगठनमा समेत महत्वपूर्ण जिम्मेवारीमा रहेका काम गरिसकेका छन् । महासंघका नवनिर्वाचित अध्यक्ष सुनारसँग सुनचाँदी व्यवसायसँग सम्बन्धित रहेर स्वाभिमान नेपालले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश ः
सुनचाँदी व्यवसायमा कसरी र कहिलेदेखि आबद्ध हुनुभयो ?
सुनचाँदी व्यवसाय हाम्रो पुख्र्यौली पेशा हो । त्यसकारण यस व्यवसायमा सुरुदेखि नै आबद्ध रहँदै आइयो । तर आफैँले व्यक्तिगत रुपमा व्यवसाय सुरु गरेको वि.सं. २०३४÷०३५ देखि हो । पुख्र्याैली पेशालाई व्यवसायको रुप दिँदै हाल पूर्णकालीन रुपमा यसै व्यवसायमा संलग्न रहँदै आएको छु ।
हालै सम्पन्न महाधिवेशनबाट सुनचाँदी व्यवसायी महासंघको नेतृत्वमा पुग्नुभएको छ, तपाईंका प्राथमिकताहरु के–के हुन् ?
हाल यस व्यवसायमा विभिन्न किसिमका समस्याहरु छन् । ती समस्याहरुलाई समाधान गर्ने, यो व्यवसायलाई नयाँ ढंगबाट अघि बढाउने तथा सुनचाँदी व्यवसायको प्रवद्र्धन र सम्वद्र्धन गर्ने काम मेरो पहिलो प्राथमिकतामा रहन्छन् ।
सुनचाँदी व्यवसायमा कस्ता समस्या देख्नुभएको छ ? ती समस्याहरु कसरी समाधान गर्नुहुन्छ ?
पहिलो कुरा त व्यवसायीहरुलाई व्यवसाय गर्ने वातावरण छैन । २२ हजारभन्दा बढी व्यवसायीहरुलाई आवश्यक कच्चा पदार्थ छैन । व्यवसायीको मागअनुसार राज्यले पर्याप्त सुन उपलब्ध गराउँदैन । दोस्रो कुरा निर्र्देशिका तथा नीतिनियम पनि बनेका छैनन् । अनुगमनका नाममा राज्यले २०६९ मा व्यवसायीलाई तर्साउने तथा व्यवसाय नै तहसनहस पार्ने काम ग¥यो । व्यवसायीहरुको प्रतिष्ठामा आँच आउने काम ग¥यो । अनुगमनलाई व्यवस्थित गर्न सकियोस् भनेरै सरकारसँग नीतिनियम तथा निर्देशिका बनाउने सहमति भएको थियो तर सरकारले हालसम्म पनि कुनै पहल गरेको देखिँदैन । त्यस्तै, यो शान्ति सुरक्षासँग पनि जोडिएको व्यवसाय हो । तर आवश्यकताअनुसार सुरक्षाको व्यवस्था नहुँदा व्यवसायीहरुले त्रासमा काम गर्नपर्ने तथा कतिपय अवस्तामा चोरी डकैतीको शिकार हुनुपर्ने लगायतका समस्याहरु रहेका छन् । त्यसैले व्यवसायीको सुरक्षासम्बन्धी ऐनको पनि आवश्यकता छ । यस्ता समस्याहरुलाई समाधान गर्न सम्बन्धित सबैसँग सहकार्य गरी महासंघ अघि बढ्छ ।
तपाईंहरु नयाँ सरकार निर्माण भएसँगै सुनचाँदीसम्बन्धी निर्देशिका बनाउने भनेर लाग्नुहुन्छ, तर सरकारसँग सहमति भएको पाँच वर्ष पुग्दा समेत अहिलेसम्म बन्न सकेको छैन । यसका पछाडि के कारण हुनसक्छ ?
सुनचाँदी व्यवसाय यस्तो क्षेत्र हो, जसले राज्यलाई वार्षिक आठ अर्ब कर तिर्छ । तर राज्य भने यो व्यवसायप्रति जहिले पनि गैरजिम्मेवार हुने गरेको छ । हामी नयाँ मन्त्रीको आगमनसँगै यो क्षेत्रका समस्या तथा निर्देशिका बनाउने विषयमा छलफल गछाँै । तर विडम्बना एउटा मन्त्रीलाई हाम्रो समस्या राम्रोसँग बुझाउन नपाउँदै अर्काे मन्त्री आइदिन्छन् । अर्काे कुरा सरकारले विज्ञको अभाव देखाएर हाम्रो मागलाई सम्बोधन गर्दैन । जब कि हामी आफैं लामो समयदेखि यो क्षेत्रमा कार्यरत रहेकाले हामी आफैं पनि जानकार हुन्छाँै । तर सरकारले व्यवसायीमाथि विश्वास नै गर्दैन । अर्काे कारण भनेको सरकारको अदूरदर्शिता तथा चासो नहुनु पनि मुख्य कारण हो । हामी समस्या समाधानका लागि सक्दो लचक हुने कोसिस गर्र्छाैं तर राज्य गैरजिम्मेवार बनिदिन्छ । जसले गर्दा समस्या थप जटिल बन्दै गइरहेका छन् ।
तपाईंले पर्याप्त मात्रामा कच्चा पदार्थको अभाव भएको कुरा गर्नुभयो, व्यवसायीहरुले कसरी व्यवस्थापना गरिरहेका छन् त ?
हामीले सिजनका बेला दैनिक ६० किलो तथा अफ सिजनमा दैनिक ४० किलो सुनको माग गरिरहेका छाँै । तर सरकारले दैनिक १५ किलोमात्र सुन उपलब्ध गराउँदै आएको छ । यसले हाम्रो मागलाई धान्दैन । देशभरका व्यवसायीहरुलाई यसले धान्ने कुरा पनि भएन । तर राज्यले दिएन भनेर व्यवसाय बन्द गर्ने कुरा पनि भएन । त्यसैले जसरी हुन्छ चलाउनुपर्ने बाध्यता छ । त्यसका लागि व्यवसायीहरुले अफ सिजनमा बनाएका गरगहनाहरु सिजनका बेला बिक्रीवितरण गर्ने तथा ग्राहकहरुले ल्याएको सुनलाई प्रयोग गर्ने गर्छन् । सुन प्रयोगमा आइसकेपछि सकिने वस्तु नभएकाले ग्राहक तथा व्यवसायीहरुका बीचमै घुमिरहन्छ । त्यसैले व्यवसायीहरुले दुःख गरेर व्यवस्थापन गरिरहेका छन् । वि.सं. २०६६ सम्म सुनमा कोटा प्रणाली थिएन । पछि सरकारले कोटा प्रणालीको व्यवस्था गरेपछि व्यवसायीहरुले दुःख भोगिरहेका छन् ।
बेला–बेलामा सुन तस्करीको कुरा पनि आउँछ, यसैलाई मध्यनजर गरेर सरकारले कोटा प्रणाली लागू गरेको भनिन्छ नि ?
व्यवसायीहरुले सुन तस्करी गर्दैनन् । उनीहरु आफैसँग त सुन अभाव हुन्छ भने तस्करी टाढाको विषय हो । यदि कहीँकतैबाट तस्करी हुन्छ भने त्यसलाई नियन्त्रण गर्ने जिम्मेवारी त राज्यको हो नि ? कसैले गलत काम ग¥यो वा तस्करी ग¥यो भन्दैमा समग्र व्यवसाय वा व्यवसायीहरुलाई दुःख दिने काम त गर्नु भएन नि होइन र ?
पछिल्लो समय सरकारले बिल बीजकविनै सुनचाँदीको कारोबार गर्न दिने भन्ने किसिमका हल्लाहरु आइरहेका छन्, यसले व्यवसायीहरुलाई फाइदा वा नोक्सान के गर्छ ?
यसले झन् समस्या निम्त्याउँछ । विना बिल बीजक कारोबार गर्ने अवस्था सिर्जना भयो भने वातावरण बिग्रन्छ । व्यवसायलाई व्यवस्थित र अनुशासित बनाउनका लागि पनि बिल बीजकको आवश्यकता हुन्छ । त्यसैले महासंघ वा व्यवसायीहरुले विना बिल बीजक हुने कारोबारको समर्थन गर्दैनन् । हामी यस व्यवसायलाई थप व्यवस्थित बनाउन खोजिरहेका छाँै । त्यसैले कुनै कारणले यो व्यवसायमा समस्या निम्तन्छ भने हामी त्यसको पक्षमा हुँदैनाँै ।
महासंघको नयाँ कार्यकाल सुरु गर्ने सिलसिलामा महासंघमा केही असमझदारी पनि देखिएको थियो, आगामी दिनमा महासंघलाई व्यवस्थित, विवादरहित र प्रभावकारी बनाउनेतर्फ तपाईंको भूमिका कस्तो रहन्छ ?
नयाँ कार्यसमिति चयन हुँदै गर्दा नेतृत्वमा मेरोबाहेक अन्य साथीहरुको पनि दाबी भएको सत्य हो । तर कार्यसमित चयन हुनेबेलासम्म हामी एकै ठाउँमा आएर सहमति गरेका छाँै । यो सहमति तथा सहकार्य आगामी दिनमा पनि निरन्तर रहिरहन्छ । हामी साझा एजेण्डा बनाएर अघि बढ्छाँै । महासंघको हितविपरीत कोही अघि बढ्दैनाँै । बरु यस व्यवसायमा सबैभन्दा ठूलो र पुरानो संगठनका रुपमा रहेको यस संगठनलाई अझै विस्तार गर्छौं । हाल ४८ जिल्लामा रहेको महासंघ अब छिट्टै ६० देखि ६५ जिल्लामा विस्तार हुँदै छ । यत्ति मात्र होइन, हामीले समग्र सुनचाँदी, रत्न तथा आभूषण क्षेत्रलाई समेत समेट्ने गरी एउटै छाता संगठन निर्माण गर्नेतर्फ अघि बढ्छाँै । यसका लागि सबै शुभचिन्तक तथा आग्रह व्यवसायीहरुको समेत साथ र समर्थन रहेको छ । अध्यक्षको हैसियतले महासंघको बृहत्तर हित र प्रवद्र्धनका लागि म सधैं प्रतिबद्ध छु । त्यसैले महासंघलाई थब बलियो र प्रभावकारी बनाउनेतर्फ मेरो प्रयास जारी रहनेछ ।