–निमकान्त पाण्डे
मंसिर १६ मा केही पालिकामा उपनिर्वाचन हुँदै छ । राजनीतिक दलहरु त्यसको तयारीमा लागेका छन् । स्वतन्त्र उम्मेदवारको पनि लहर चलेको छ । यो उपनिर्वाचनले हाम्रा राजनीतिक दलहरुको वास्तविक चरित्र फेरि उजागर गरिदिएको छ । विशेषगरी प्रमुख राजनीतिक दलहरु नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमालेले कसरी आफ्नै प्रतिबद्धतालाई लत्याउँछन्, नेताहरु आफ्नो स्वार्थका लागि कसरी जस्तोसुकै निर्णय गर्छन् भन्ने यो उपनिर्वाचनले छर्लंग पारिदिएको छ ।
उपनिर्वाचनका लागि कांग्रेस र एमालेले केही स्थानमा गठबन्धन गरेका छन् । उम्मेदवारी दर्ता गर्ने क्रममै कांग्रेस र एमालेले दुई जिल्ला समन्वय समिति, एक पालिका उपाध्यक्ष र एक वडाध्यक्षमा एक अर्कालाई सघाउने गरी उम्मेदवारी दिएका हुन् । माओवादी केन्द्रको गढ मानिने रुकुमपूर्वको पुथा उत्तरगंगा गाउँपालिकाको उपाध्यक्ष र सोही पालिकाको वडा नम्बर २ मा कांग्रेसले उम्मेदवार खडा गरेको छैन । जबकि उपाध्यक्षका उम्मेदवार एमालेकै भए पनि कांग्रेसको चुनाव चिह्न लिएकी छन् । उपाध्यक्ष पदमा कांग्रेसले उम्मेदवार नउठाउने सहमति अनुसार कांग्रेसको निर्वाचन चिह्न र एमालेको उम्मेदवार उठाइएको हो । यो पालिकाको २ नम्बर वडाध्यक्षमा एमालेका उम्मेदवार एमालेकै चुनाव चिह्न ‘सूर्य’बाट चुनाव लड्दैछन् । वडाध्यक्षमा पनि कांग्रेसले आफ्नो उम्मेदवार नउठाएर एमालेलाई सहयोगको नीति लिएको हो ।
रुकुमपूर्वका दुई पदमा मात्रै होइन, नेपाली कांग्रेस र एमालेबिच जिल्ला समन्वय समिति ओखलढुंगा र कैलालीमा पनि चुनावी तालमेल भएको छ । कांग्रेसलाई सहयोग गर्ने मनसायले ओखलढुंगाको जिसस प्रमुखमा नेकपा एमालेले आफ्नो उम्मेदवार नै उठाएन । त्यही कारण ओखलढुंगामा कांग्रेस उम्मेदवार निर्विरोध भइसकेका छन् । उता सुदूरपश्चिमको कैलाली जिसस प्रमुखमा कांग्रेसका टीका चौधरी दुवै दलको साझा उम्मेदवार बनेकी छन् ।
पाठकहरुलाई लाग्ला, कांग्रेस र एमालेबीच गठबन्धन हुनु के नौला कुरा हो र ? विगतमा पनि निर्वाचनपूर्व र पछि दलहरुबीच गठबन्धन भएकै हो ? विभिन्न दलहरु गठबन्धन गरेर चुनावमा गएकै हुन् ? अहिले आपत्ति जनाउनुपर्ने त्यस्तो के छ ? तर, अहिले उपनिर्वाचनमा भएको कांग्रेस र एमालेबीचको यो गठबन्धनलाई भने हामीले गम्भीर रुपमा हेर्नुपर्छ । किनकि हालसालै मात्र यी दुई ठूला दलले गठबन्धन गरेर चुनावमा जाने विषयलाई जनतालाई धोका दिने रुपमा अथ्र्याएका छन् । कांग्रेस र एमालेले आफ्ना पार्टीका बैठकहरुबाट चुनावका लागि गठबन्धन नगर्ने निर्णय नै गरिसकेका छन् । यस्तो अवस्थामा फेरि गठबन्धन हुनु उनीहरु आफ्नो राजनीतिक निर्णय र आस्थामाथि प्रतिबद्ध छैनन् भन्ने स्पष्ट हुन्छ ।
अर्कोतर्फ, कांग्रेस र एमाले एउटै सिद्धान्त वा आदर्श बोकेका दलहरु होइनन् । कांग्रेस दक्षिणपन्थी हो भने एमाले वामपन्थी । त्यसकारण यी दुई दलबीचको गठबन्धन विचार मिलेर नभई स्वार्थ मिलेर हो भन्दा अत्युक्ति हुँदैन । यस्तै, पहिलो र दोस्रो ठूलो दल गठबन्धन र भागबण्डा गरेर चुनावमा सहभागी हुने हो भने त्यो चुनाव रहँदैन । जसरी अहिले राज्यका विभिन्न निकायमा राजनीतिक भागबण्डाका आधारमा नियुक्ति हुने गरेको छ, त्यसरी भोलि सांसदहरु निर्वाचित हुने खतरा बढेको छ । त्यस्ता प्रतिनिधि जनताका वास्तविक प्रतिनिधि हुनेछैनन् । हेर्दा त, उनीहरु चुनावी प्रक्रियाबाट आएका देखिने छन् । तर उनीहरु जनताभन्दा राजनीतिक दलप्रति बढी बफादार हुनेछन् । अहिलेको उपनिर्वाचनमा पनि यसै गरेर कांग्रेस र एमालेले जनतालाई धोका दिन थालेका छन् । दुई प्रमुख दलको गठबन्धन सोही कारणले निरंकुशतातर्फ र जनताको सर्वोच्चताभन्दा पनि पार्टीको सर्वोच्चतातर्फ उन्मुख छ भन्ने स्पष्ट हुन्छ । अर्कोतर्फ अन्य दलको प्रभाव रहेको क्षेत्रमा पनि यी दलले गठबन्धन गरी हराउने, दुईदलीय व्यवस्थातर्फ देशलाई लैजाने प्रयत्न गरेको देखिन्छ, जुन लोकतान्त्रिक व्यवस्था अवलम्बनका हिसाबले उचित ठहराउन सकिन्न ।
कांग्रेस र एमाले फरफरक नीति, सिद्धान्त, आदर्श र एजेन्डा भएका पार्टी हुन् । वामपन्थी पार्टी एमाले कम्युनिस्ट सिद्धान्त, नीतिमा आधारित छ । दक्षिणपन्थी दल कांग्रेस पुँजीवादी सिद्धान्तको पक्षपोषक हो । त्यसैले यी दुई दलको सहकार्य प्राकृतिक मान्न सकिँदैन । तर, नेपालमा भने राजनीतिक दलको आस्था, सिद्धान्त एकातिर राखेर सत्ता स्वार्थका लागि सहकार्य गर्ने प्रचलन बढ्दो छ । विगत डेढ दशकयता यस्ता अस्वाभाविक राजनीतिक सहकार्य हुँदै आएको छ, जसको परिणाम सुखद देखिँदैन । अहिले पनि सरकारले जनताका लागि खासै काम गर्न सकेको छैन । केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारप्रति जनताको आक्रोश बढ्दै गएको छ । यस्तोमा सरकारका नेतृत्व गरेका कांग्रेस र एमाले आफ्नो जिम्मेवारी पूरा गर्न चुक्दै आएका छन् ।
फेरि चुनावतर्फ नै फर्कौं, दुई ठूला दलको गठबन्धन अन्य दललाई निषेध गर्ने नीतिबाट प्रेरित देखिएको छ । यसले चुनावी प्रक्रिया, परिणामलाई नै ठूलो असर पार्ने देखिएको छ । पछिल्लो केही वर्षयता यो नेपाली राजनीतिको नौलो घटना पनि हो । दुई मुख्य प्रतिस्पर्धी दल नै गठबन्धन गर्नुले नेपालीको राजनीतिमा कति असर पार्नेछ, त्यो आगामी दिनमा देखिँदै जानेछ ।
