-जानकी पाण्डे,
‘हामी सबैको प्रतिबद्धताः लैंगिक हिंसा अन्त्यका लागि अभियान’ भन्ने राष्ट्रिय नाराका साथ यस वर्ष ३३औँ अन्तर्राष्ट्रिय लैंगिक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियान मनाइएको छ ।
लैंगिक रूपमा हुने हिंसा नियन्त्रणको लागि विश्वव्यापी अभियानको रूपमा लिइने यो दिवस मंसिर १० देखि सुरु भएर मंसिर २५ अर्थात् नोभेम्बर २५ देखि डिसेम्बर १० सम्म मनाइने गरिन्छ । यो १६ दिनको अवधिमा विभिन्न राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय दिवस पनि पर्ने भएकोले नेपालमा सरकारी तथा गैर सरकारी संस्थाले विभिन्न कार्यक्रमहरू गरी मनाउने गरेका छन् । सन् १९८० को दशकदेखि नै विभिन्न मुलुकले महिलामाथि हुने हिंसा विरुद्धको दिवस मनाउँदै आएको भए पनि सन् १९९९ मा संयुक्त राष्ट्रसंघले अनुमोदन गरेपछि महिलामाथि हुने हिंसाविरुद्धको विभिन्न अभियान सुरु भएको पाइन्छ ।
नेपालमा यो दिवस सन् १९९७ देखि विभिन्न कार्यक्रमको आयोजना गरी मनाउन थालिएतापनि २०७५ कात्तिक २९ गतेको मन्त्रिपरिषद्को बैठकले हरेक वर्ष नोभेम्बर २५ तारिखलाई महिला हिंसा विरुद्धको १६ दिने अभियान दिवसका रूपमा मनाउने घोषणा गरेको थियो । यसैलाई प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्ने उद्देश्यले सबै समुदायदेखि तहसम्म विभिन्न गतिविधि र कार्यक्रम गरी यो दिवस मनाउन थालिएको हो । महिलामाथि हुने हिंसाविरुद्ध व्यापक जनचेतना जगाउने र समस्याको पहिचान गरी समाधानका लागि राज्यलाई कानुनी आधार तय गर्न सहकार्य गर्नु, लैंगिक हिंसाविरुद्ध पुरुषको सहकार्यलाई अभिवृद्धि गर्नु, लैंगिक समानता तथा सामाजिक न्यायका क्षेत्रमा काम गर्ने अधिकारकर्मीबीच ऐक्यबद्धता गर्नु, लैंगिक हिंसाका विविध आयाममा रणनीतिक छलफल गर्नु १६ दिने अभियानका मुख्य उद्देश्य छन् ।
नोभेम्बर २५ देखि डिसेम्बर १० का बिचमा पर्ने अन्य दुई महत्वपूर्ण दिवसलाई पनि यही १६ दिने अभियानअन्तर्गत मनाउने गरिएको छ । जसमा डिसेम्बर १ एड्स दिवस र डिसेम्बर १० मा विश्व मानव अधिकार दिवस पर्दछन् । यस अभियानअन्तर्गत विश्वव्यापी रूपमै महिला हिंसासँग सम्बन्धित चरणबद्ध अन्तरक्रिया, सडक नाटक, पोष्टर तथा पम्प्लेट प्रतियोगिता, सार्वजनिक सुनुवाइ, सूचना÷शिक्षा सामग्रीको प्रदर्शन, सञ्चार अभियान, गोलमेच छलफललगायत कार्यक्रम गरी मनाउने गरिएको छ ।
नेपालको संविधानले लैंगिक विभेदको अन्त्य गरी आर्थिक समानता, समृद्धि र सामाजिक न्याय सुनिश्चित गर्न समानुपातिक समावेशी र सहभागितामूलक सिद्धान्तका आधारमा समतामूलक समाजको निर्माण गर्ने संकल्प गरेको छ । २१ औँ शताब्दीमा समेत महिलालाई हेर्ने विभेदपूर्ण दृष्टिकोण, सामाजिक मूल्यमान्यता र यसबाट सिर्जित हानिकारक परम्परागत अभ्यासका कारण महिलाको नेतृत्व स्वीकार हुने वातावरण बन्न सकेको छैन ।
महिलाविरुद्ध हुने सबै प्रकारको भेदभाव तथा हिंसाजस्ता जघन्य अपराधलाई राज्यले कानुनद्वारा दण्डनीय बनाएको छ । लैंगिक समानतालाई विकास र समृद्धिका सवालका रूपमा स्थापित नगरेसम्म देशमा दिगो विकास, समानता, शान्ति र समृद्धिको स्थापना हुन नसक्ने तथ्यलाई विश्वले आत्मसात् गरिसकेको छ ।
यसै सन्दर्भमा नेपाल सरकारले लैंगिक हिंसाको सम्बोधनका लागि नीतिगत, कानुनी व्यवस्थाका साथै विभिन्न अभियानमूलक र सचेतनात्मक कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको छ । तर के यो अभियानअन्तर्गत भएका कार्यक्रमको उपलब्धि आम नेपालीले पाएका छन् त ? १६ दिने अभियान मनाइरहँदा अझै महिला हिंसाका घटनाहरू ज्यूँकात्यू छन् । सरकारी तथा गैरसरकारी संघ–संस्थाले वर्षेनि हिंसाका घटनाहरूको तथ्यांक सार्वजनिक गरे पनि महिला हिंसाका घटनाहरू रोकिएका छैनन् ।
प्रत्येक वर्ष मनाउने गरिए पनि महिला हिंसाविरुद्धको दिवस औपचारिकता, ब्यानर र प्ले कार्डमा सीमित हुँदा वास्तविक पीडित महिलाहरू न्यायको पहुँचमा पुग्न सकेका छैनन् । दिवस मनाउनकै लागि एनजीओहरूले करोडौं रुपैयाँ खर्च गर्छन् । सरकारले पनि करोडौं रुपैयाँ खर्च गर्ने गरेको छ । तर यसको उपलब्धि नगन्यबराबर छ । महिलामाथि हुने हिंसा महिलामात्रैको सवाल र समस्या हैन । यो राष्ट्रिय र राजनीतिक सवालको रूपमा स्थापित हुन जरुरी छ । त्यसका लागि हरेक वर्ष मनाइने लैंगिक हिंसाविरुद्धको अभियान प्रभावकारी हुन जरुरी छ ।
हालसम्म यस्ता अभियान सहरमा आयोजना हुने गोष्ठी, सेमिनारहरुमा मात्र खुम्चिएको छ । वास्तविक महिलाको समस्या, पीडा राज्यसामु आउनै सकेको छैन । न सरकारी, न त गैरसरकारी संस्था कसैले पनि गम्भीर रुपमा महिलाको अवस्था उठाउन काम गर्न सकेका छन् । जबसम्म उनीहरुको अवस्थामा सुधार हुँदैन, तबसम्म यस्तो अभियानको सार्थकता सिद्ध हुने छैन ।
महिलामा पनि जागरुकताका कारण अहिले उनीहरुमाथि हुने हिंसाका घटना बाहिर आउन थालेका छन् । तर त्यस्ता घटना न्यूनीकरणमा १६ दिने अभियानको प्रभावकारिता आवश्यक छ । हामीले चलाइरहेको महिला हिंसाविरुद्धको अभियानले समाजमा कतिको सकारात्मक असर पारिरहेको छ ? हाम्रो बोली र कर्ममा कत्तिको सामञ्जस्य छ ? हामीले गर्दै आएको आर्थिक, भौतिक, बौद्धिक र सामूहिक लगानीले सकारात्मक परिणाम ल्याएको छ कि छैन ? यो अभियानलाई केवल पर्वको रुपमा मात्र हेर्ने कि हरेक वर्षका प्रतिफलका तुलना गरेर हेर्ने र समीक्षा गर्ने ? नत्र भने वर्षमा एक पटक अभियानलाई पर्वको रुपमा मनाउनु बाहेक अरु उपलब्धि नहुन सक्छ । जनधारणा साप्ताहिक
