तेस्रो विश्वका देशका नागरिकलाई अमेरिका आउन स्थायी रूपमा रोक लगाइदिने

काठमाडौं । वसिङ्गटन डीसीमा बुधवार ह्वाइट हाउस नजिकै भएको हमलापछि अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले ‘थर्ड वर्ल्ड’ (तेस्रो विश्व) अर्थात् तेस्रो विश्वका देशका नागरिकलाई अमेरिका आउन स्थायी रूपमा रोक लगाइदिने जनाए ।

यद्यपि, राष्ट्रपति ट्रम्पले ‘थर्ड वर्ल्ड’ मा कुन-कुन देशहरू समावेश छन् वा उनको यो घोषणा कुन देशहरूमा लागू हुन्छ भन्ने स्पष्ट पारेका छैनन्।

यो पृष्ठभूमिमा प्रश्न उठ्छ- थर्ड वर्ल्ड के हो र यसमा कुन देशहरू पर्छन्?

थर्ड वर्ल्ड के हो?

‘थर्ड वर्ल्ड’ को कुनै स्पष्ट भौगोलिक वा शाब्दिक परिभाषा छैन। यो शब्द सामान्यतया गरिब र पिछडिएका देशहरूका लागि प्रयोग गरिन्थ्यो।

बीसौं शताब्दीको उत्तरार्धमा यो शब्द खासगरी प्रचलित भयो, जब विश्वका धेरै देशहरू युरोपको उपनिवेशबाट स्वतन्त्र हुँदै थिए।

‘तेस्रो विश्व’ (थर्ड वर्ल्ड) शब्द ती राष्ट्रहरूका लागि प्रयोग भयो जो विश्वव्यापी औद्योगिकीकृत देशहरूलाई जोड्ने आर्थिक र राजनीतिक सम्बन्धहरूबाट बाहिर थिए। यीमध्ये धेरै युरोपका पूर्व उपनिवेश थिए।

यो पनि पढ्नुहोस

ट्र्म्पको घोषणा : १९ गरिब देशका शरणार्थी रोक्ने, अमेरिकालाई माया नगर्नेलाई पनि निकालिने

यद्यपि, मूल रूपमा ‘थर्ड वर्ल्ड’ वा ‘तेस्रो विश्व’ शब्द शीत युद्धको समयमा न त पश्चिमी पूँजीवादी खेमा (पहिलो विश्व) को हिस्सा थिए न त सोभियत कम्युनिस्ट खेमा (दोस्रो विश्व) को। यो समूह दुवैको दायराभन्दा बाहिर थियो।

तर, समयसँगै ‘थर्ड वर्ल्ड’ शब्द गरिब, विकासमा पिछडिएका वा विकासशील देशहरूका लागि प्रयोग गर्न थालियो।

यो शब्द कहाँबाट आयो?

सबैभन्दा पहिले फ्रेन्च जनसंख्याविद् अल्फ्रेड सौभीले सन् १९५२ मा ‘थर्ड वर्ल्ड’ शब्द प्रयोग गरेका थिए।

एउटा लेखमा उनले लेखेका थिए, ‘यो थर्ड वर्ल्ड (तेस्रो विश्व), जसलाई बेवास्ता गरिएको छ, घृणा गरिएको छ, र शोषण गरिएको छ- तेस्रो एस्टेट जस्तै यो पनि केही बन्न चाहन्छ।’

उनले यो शब्दको प्रयोग तेस्रो इस्टेट (किसान, मजदुर, सामान्य जनता) को सन्दर्भमा गरेका थिए, जुन पहिलो एस्टेट (पादरी) र दोस्रो एस्टेट (कुलीन) द्वारा शोषित र वञ्चित थियो।

एक प्रकारले, उनले शोषित र वञ्चित देशहरूका लागि ‘थर्ड वर्ल्ड’ शब्द प्रयोग गरेका थिए, जो वञ्चित त थिए तर अगाडि बढ्न चाहन्थे।

के यो अपमानजनक सम्बोधन हो?

वर्तमान समयमा कुनै देशका लागि ‘थर्ड वर्ल्ड’ शब्दको प्रयोगलाई अपमानजनक मानिन्छ।

सन् २०२२ मा संयुक्त राष्ट्र प्रमुख एन्टोनियो गुटेरेसले भनेका थिए, ‘थर्ड वर्ल्ड शब्द पुरानो भइसकेको छ र अपमानजनक छ। अब हामी विकासशील देश वा ग्लोबल साउथको कुरा गर्छौं।’

आजकल राजनीतिक र आर्थिक सन्दर्भमा यो शब्दको प्रयोग कमै हुन्छ। यसको सट्टा ‘ग्लोबल साउथ’, ‘विकासशील देश’, वा ‘निम्न एवं मध्यम आय भएका देश’ जस्ता शब्दावली प्रयोग गरिन्छ।

बदलिंदै तेस्रो विश्वको अवधारणा

‘थर्ड वर्ल्ड’ मा सामान्यतया ती देशहरूलाई समावेश गरिन्छ, जसको प्रतिव्यक्ति सकल घरेलु उत्पादन (जीडीपी) कम छ, गरिबी दर उच्च छ, औद्योगिक संरचना कमजोर छ, राजनीतिक अस्थिरता छ, वा जसको अर्थव्यवस्था प्राथमिक उत्पादन (कच्चा पदार्थ, कृषि, खनिज) को निर्यातमा केन्द्रित छ।

यद्यपि, धेरै विशेषज्ञहरू ‘थर्ड वर्ल्ड’ लाई आर्थिकभन्दा बढी राजनीतिक अवधारणा मान्दछन्, जसले शीत युद्धको समयमा गुट निरपेक्ष रहेका देशहरूलाई जनाउँछ।
आजकल कुनै देशका लागि ‘थर्ड वर्ल्ड’ शब्द प्रयोग गर्नु अपमानजनक मानिन्छ।

अब कुनै देशलाई या त ‘विकासशील’ भनिन्छ वा ‘फ्रन्टियर’। विकासशील राष्ट्रहरू ती हुन् जसले शिक्षा, स्वास्थ्य र व्यापार जस्ता पूर्वाधारहरूलाई बलियो बनाएर जीवनस्तर सुधार गर्न तत्पर रहन्छन्।
फ्रन्टियर राष्ट्रहरू ती हुन् जसले भर्खर यो प्रक्रिया सुरु गरिरहेका छन्।

संयुक्त राष्ट्रले केही राष्ट्रहरूलाई सबैभन्दा कम विकसित (अति पिछडिएका देशहरू) पनि भन्छ, जुन विश्वव्यापी आर्थिक प्रणाली, प्रविधि र राजनीतिबाट अलग-थलग छन्।

अहिले थर्ड वर्ल्ड देश कुन हुन्?

‘तेस्रो विश्व’ अब अप्रचलित र अपमानजनक अवधारणा हो।

तर, हालको आर्थिक परिदृश्यमा हेर्दा, यसमा निम्न आय वर्ग वा सबैभन्दा कम विकसित देशहरूलाई समावेश गर्न सकिन्छ।

वर्तमानमा संयुक्त राष्ट्रको सबैभन्दा कम विकसित देशहरूको सूचीमा ४४ देशहरू समावेश छन्, जसमध्ये ३२ देश अफ्रिकाका छन्।

(बीबीसी हिन्दीबाट)